Szczegóły
Kategoria: STRESZCZENIA 2010
Odsłon: 1433

Krystyna Golonka1), Halszka Ogińska2), Magdalena Fąfrowicz1), Tadeusz Marek1), Justyna Mojsa-Kaja1), Ewa Beldzik1), Aleksandra Domagalik1), Kinga Tucholska1),

1) Zakład Neuroergonomii, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
2) Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku Fizycznego, Collegium Medicum UJ, Kraków
Ocena stanu funkcjonalnego zależy od wielu czynników indywidualnych i kontekstualnych. Wpływ czynników sytuacyjnych związanych z obciążeniem określonym rodzajem i czasem wykonywanych zadań, zmęczeniem, sennością, etc., określa bieżący stan jednostki w zakresie funkcjonowania psychofizycznego. Stan zwiększonego obciążenia jednostki manifestuje się m.in., trudnościami w koncentracji uwagi, zmniejszoną czujnością, zwiększeniem liczby popełnianych błędów.
Celem badania była ocena związku między aktywnością neuronalną mózgu a subiektywną oceną stanu funkcjonalnego w odniesieniu do poziomu pobudzenia oraz stanów zmęczenia i senności.
Osoby badane (N=23; średnia wieku: 27,9) brały udział w serii pomiarów aktywności neuronalnej mózgu przy użyciu fMRI (1,5 T), w pięciu punktach czasowych (06.00; 10.00; 14.00; 18.00; 22.00). W eksperymencie wykorzystano dwa rodzaje zadań uwagowych – sakad i antysakad, nakierowanych na odruchowe i wolicjonalne reakcje osób badanych. Pomiędzy pomiarami fMRI badani wykonywali szereg zadań w symulatorze jazdy (4 sesje po 2,5 godz.) – kontrolowano rodzaj obciążenia i czas wykonywanych zadań. Przed każdą sesją fMRI osoby badane dokonywały subiektywnej oceny stanu funkcjonalnego w oparciu o Karolińską Skalę Senności (Åkerstedt, Gillberg, 1990), określającą poziom czujności, oraz Przymiotnikową Skalę Aktywacji Thayera (Thayer, 1989), odnoszącą się do subiektywnego odczucia stanów: energii, zmęczenia, napięcia i spokoju.
Analiza wyników pozwoliła stwierdzić stałą zależność pomiędzy subiektywną oceną stanu funkcjonalnego a aktywnością neuronalną – poziom pobudzenia mózgu pozytywnie korelował z subiektywnym poczuciem energii i napięcia i negatywnie z poczuciem zmęczenia i senności (p<0.05). W przypadku zadania sakadowego stwierdzono m.in. istotną korelację między poczuciem energii a aktywnością niektórych struktur w lewej półkuli – przedniego pola wzrokowego (r=0.33), górnej części płata ciemieniowego (r=0.20) oraz środkowej okolicy płata potylicznego (r=0.19). Silniejsze i bilateralne zależności zaobserwowano w odniesieniu do zadania antysakadowego, w którym uaktywniła się większa liczba struktur mózgowych – stwierdzono np. pozytywną korelację między aktywacją obszaru lewej i prawej grzbietowo-bocznej kory przedczołowej (DLPFC, dorso-lateral prefrontal cortex) a poczuciem energii (odpowiednio: r=0.32, r=0.24) oraz negatywną korelację między lewym i prawym DLPFC a poczuciem zmęczenia (odpowiednio: r= -0.34, r= -0.27).
Wyniki wskazują na wyraźne zależności między subiektywną oceną stanu funkcjonalnego a obiektywnymi wskaźnikami poziomu aktywacji neuronalnej mózgu. Związki te zaznaczają się głównie w odniesieniu do zadań złożonych, w których istotną komponentą są reakcje dowolne.

Szczegóły
Kategoria: STRESZCZENIA 2010
Odsłon: 1922

Magdalena Fąfrowicz1), Halszka Ogińska2), Justyna Mojsa-Kaja1), Tadeusz Marek1), Krystyna Golonka1), Kinga Tucholska1)

1) Zakład Neuroergonomii, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
2) Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku Fizycznego, Collegium Medicum UJ, Kraków

Chroniczny niedobór snu jest plagą nowoczesnych społeczeństw. Procesy uwagowe wydają być szczególnie podatne na zaburzenia związane z atakami senności wynikającymi z deficytu snu, co stanowi istotne zagrożenie bezpieczeństwa w pracy operatorów. Dotychczasowe doniesienia nt. wpływu deprywacji snu na poziom sprawności uwagi ciągłej (sustained attention / vigilant attention) pochodzą z badań przy użyciu miernika PVT (psychomotor vigilance test) i obejmują: ogólne spowolnienie reakcji, wzrost liczby reakcji błędnych typu „pominięcie”, wzrost liczby „fałszywych alarmów”, zaostrzenie wpływu czasu trwania zadania i wzrost podatności na dystrakcję.
W relacjonowanym badaniu weryfikowano te dane przy pomocy elektrookulografii, z zastosowaniem sakadometra firmy Ober. W badaniu udział wzięło 12 ochotniczek, przeanalizowano wyniki dla 9 z nich. Wszystkie osoby wzięły udział w badaniu dwukrotnie: w warunkach RW (rested wakefulness – badanie po pełnym tygodniu z adekwatnym do potrzeb snem) i w warunkach SD (sleep deficit – badanie po tygodniu ze snem ograniczonym o 3 godz. w stosunku do indywidualnej potrzeby, czyli ok. 21 godz. deficytu snu w ciągu 7 dni). Badanie elektrookulograficzne prowadzone było o czterech różnych porach dnia – o godz. 10:00, 14:00, 18:00, 22:00 i trwało każdorazowo ok. 45 minut, a zadanie testowe polegało na przenoszeniu wzroku i uwagi na określone bodźce wizualne.
Zaobserwowano wyraźne obniżenie wyników osób badanych w stanie chronicznego częściowego deficytu snu w porównaniu ze stanem pełnego wypoczynku. Spadek poziomu funkcjonowania przejawiał się wzrostem liczby reakcji błędnych typu „pominięcie” i spadkiem liczby reakcji typu „fałszywy alarm”. Najbardziej wyraźne różnice między stanem wyspania i chronicznego niedoboru snu ujawniły się w porze wczesnopopołudniowej, tzw. post-lunch-dip. Istnieją dwie podstawowe hipotezy co do mechanizmu wpływu deficytu snu na poziom uwagi: (1) Lapse hypothesis - nagłe spadki poziomu czujności – pojawianie się błędów typu ‘pominięcie’; (2) System instability hypothesis – niestabilność systemu – wzrost liczby błędów typu ‘pominięcie’ i ‘fałszywy alarm’. Wyniki niniejszego badania wskazują na jeszcze inną możliwość: Cognitive disengagement – odangażowanie poznawcze – wzrost liczby błędów typu ‘pominięcie’ i spadek liczby błędów typu ‘fałszywy alarm. Różne od ‘klasycznych’ (PVT) wyniki badań skutków deficytu snu techniką EOG związane są z odmienną metodologią (czas trwania, złożoność zadania).

Szczegóły
Kategoria: STRESZCZENIA 2010
Odsłon: 1632

Katarzyna Durniat

Zakład Psychologii Zarządzania, Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski

Autorka referatu, były członek Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego, autorka polskiego, zwalidowanego narzędzia do diagnozy mobbingu w miejscu pracy (kwestionariusz SDM) oraz wieloletnia badaczka mobbingu w polskich organizacjach, pragnie podzielić się refleksją teoretyczną, popartą wynikami badań empirycznych, dotyczącą specyfiki i konsekwencji mobbingu - jako stresującego doświadczenia zaburzającego funkcjonowanie pracownika w organizacji oraz obniżającego efektywność wykonywanej przez niego pracy.
Wybrane, uporządkowane zgodnie z podjętym tematem rozważań, wyniki kilku projektów badań własnych nad mobbingiem: zarówno dotyczących istoty mobbingu w polskich organizacjach (2006, N=367), jak i nakierowanych na identyfikację uwarunkowań mobbingu (2007/8, N= 465) i jego konsekwencji (2010, N=260) pozwalają na dokonanie jakościowej i ilościowej analizy specyfiki prześladowania psychicznego w miejscu pracy zwanego mobbingiem. Skonstruowane i wykorzystywane w badaniach narzędzie SDM wyróżnia 3 kategorie zachowań mobbingowych (wyniki analizy czynnikowej) oraz pozwala na dokonywanie porównań pomiędzy udziałem poszczególnych kategorii patologicznych zachowań w odniesieniu do osób mobbowanych, osób z grupy ryzyka i osób z grupy wolnej od mobbingu. Przeprowadzone przez autorkę analizy ilościowe i jakościowe pozwalają także na dokonanie systematycznego przeglądu negatywnych dla pracownika i organizacji konsekwencji mobbingu oraz jednoznacznie wskazują na występowanie silnego związku pomiędzy doświadczaniem przez pracownika mobbingu a obniżeniem efektywności wykonywanej pracy.

Szczegóły
Kategoria: STRESZCZENIA 2010
Odsłon: 2074

Izabela Chłodna

Katolicki Uniwersytet Lubelski

W każdym zawodzie osoba napotyka w środowisku pracy czynniki wywołujące napięcie psychofizjologiczne, niepokój, a w konsekwencji stres. W zależności od stanowiska oraz środowiska pracy można znaleźć wiele elementów stresogennych oddziaływujących na poszczególne osoby znajdujące się w miejscu pracy. Ważne jest zwrócenie uwagi na niebezpieczne elementy przestrzeni, wymiary związane z organizacją pracy oraz wykonywanym zawodem. Osoba może doświadczać dyskomfortu psychicznego, który utrudnia realizowanie zadań, podejmowanie decyzji oraz zmniejsza efektywność. Czynniki stresogenne można rozumieć obiektywnie jako elementy środowiska o cechach zagrażających lub subiektywnie jako elementy środowiska, które są spostrzegane przez jednostkę jako wywołujące negatywne konsekwencje psychofizjologiczne. Bardziej interesująca ze względów poznawczych i interpretacyjnych jest subiektywna perspektywa.
Wystąpienie ma na celu scharakteryzowanie stresorów środowiskowych w zależności od oceny subiektywnej osoby pracującej oraz ukazanie związku pomiędzy stresem a funkcjonowaniem osoby w miejscu pracy. Dla przedstawienia tych relacji psychologicznych zostaną wykorzystane wyniki badań 100 strażaków. Uzyskane wyniki poziomu stresu zostały skorelowane z czynnikami osobowościowymi oraz funkcjonowaniem psychosomatycznym pracowników straży pożarnej. W badaniach zostały wykorzystane następujące metody „Kwestionariusz Subiektywnej Oceny Pracy” (Dudek, Waszkowska, Hanke), „Arkusz Samopoznania” (Cattella), „Lista Objawów Noo-Psycho-Somatycznych” (Popielski) oraz „Kwestionariusz Traumy Stanowiskowej” (Mamcarz). Zrozumienie poznawczych mechanizmów pośredniczących w percepcji środowiska jako stresogennego pozwolą na wypracowanie praktycznych metod radzenia sobie z negatywnymi czynnikami przestrzeni pracy.

Szczegóły
Kategoria: STRESZCZENIA 2010
Odsłon: 1684

Ewa Beldzik1,2), Aleksandra Domagalik1)

1) Zakład Neuroergonomii, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
2) Zakład Biofizyki, Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Nowoczesne techniki neuroobrazowania mają wiele zastosowań klinicznych i naukowych, a ostatnio również praktycznych/utylitarnych. Dwoma dominującymi technikami są: funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) i elektroencefalografia (EEG). Ta pierwsza ze względu na wysoką rozdzielczość przestrzenną i nieinwazyjność ma szerokie zastosowanie w medycynie, w celu obrazowania anatomii mózgu, oraz w badaniach neuropsychologicznych w celu zgłębiania funkcji mózgu. Funkcje mózgu można badać dzięki magnetycznym właściwościom deoxyhemoglobiny. W konsekwencji naukowcy zdolni są obserwować napływ krwi do aktywnych regionów mózgu, jako pośredni wyznacznik ich aktywności neuronalnej.
 Przykładem badania fMRI w dziedzinie neuropsychologii jest eksperyment prowadzony w Zakładzie Neuroergonomii IPS UJ (Marek i wsp., 2010). Celem badania było zweryfikowanie okołodziennych zmian aktywności systemów orientacyjnego i egzekucyjnego uwagi. Aktywność obu systemów została wywołana zadaniem Stroopa. Wynikiem doświadczenia były zapisy aktywacji struktur mózgowych, zakwalifikowanych do któregoś z pod-systemów uwagowych. Wrażliwym na okołodzienne obciążenie okazał się system orientacyjny. Istotnie wyższe wartości w pierwszej i ostatniej porze badania (godz. 06:00 i 22:00) sugerują ranną i wieczorną kompensację źródeł energetycznych.
Inne badanie (Domagalik i wsp., 2010) wskazuje, że aktywność struktur mózgu zależy od stopnia trudności zadania i jego charakteru. Zadanie antysakad, wymagające zaangażowania mechanizmów uwagi dowolnej, aktywuje obszary odpowiedzialne za kontrolę ruchów gałek ocznych bardziej niż zadanie prosakad, angażujące przede wszystkim mimowolne mechanizmy uwagi. Co więcej, tylko mechanizmy dowolne wymagają realokacji zasobów energetycznych, co objawia się deaktywacjami pewnych obszarów w mózgu.
W przeciwieństwie do fMRI, technikę EEG cechuje wysoka rozdzielczość czasowa i bezpośrednia rejestracja aktywności neuronalnej, ale dokonywana ona jest nieinwazyjnie z powierzchni czaszki. Ograniczeniami są więc zanik pola elektrycznego z głębszych części mózgu oraz brak precyzyjnej informacji o źródłach aktywności. Natomiast aktywności kory mózgowej dostarczają szerokiego pola do badań na wielu płaszczyznach i w wielu dziedzinach. Analizy częstotliwości fal EEG, znane już od prawie wieku, wykorzystuje się w badaniach klinicznych i naukowych. Najnowsze badania zespołu Chris Berki (2007) skupiają się na ich zastosowaniu w monitorowaniu poziomu zaangażowania w zadanie i obciążenia psychicznego w środowisku pracy. Autorzy badań udowodnili, że wskaźniki EEG istotnie oddają poziom wykonania, tj. poprawność oraz czasy reakcji, jak i subiektywne odczucie trudności zadania. Na rynku dostępny jest już komercyjny produkt typu „neurofeedback”, oparty na tych badaniach, który ma służyć stworzeniu bezpieczniejszego i bardziej wydajnego środowiska pracy.

Marek, T., Fafrowicz, M., Golonka, K., Mojsa-Kaja, J., Oginska, H., Tucholska, K., Urbanik, A., Beldzik, E., Domagalik, A. (2010). Diurnal patterns of activity of the orienting and executive attention neuronal networks in subjects performing a Stroop-like task: an fMRI study. Chronobiology International, The Journal of Biological and Medical Rhythm Research, 27(5), 945-958.
Domagalik, A., Marek, T., Fafrowicz, M., Golonka, K.., Mojsa-Kaja, J., Oginska, H., Tucholska, K., Beldzik, E., Urbanik, A. (2010). Default Mode Network in tasks involving bottom-up and top-down processing. International Neuropsychological Society, Krakow, June 2010.
Berka, C., Levendowski, D., et al. (2007). EEG Correlates of Task Engagement and Mental Workload in Vigilance, Learning and Memory Tasks." Aviation Space and Environmental Medicine 78(5): B231-B244.

Strona 4 z 4