¹⁾ Zakład Neuroergonomii, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

²⁾ Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku Fizycznego, Collegium Medicum UJ, Kraków

Ocena stanu funkcjonalnego zależy od wielu czynników indywidualnych i kontekstualnych. Wpływ czynników sytuacyjnych związanych z obciążeniem określonym rodzajem i czasem wykonywanych zadań, zmęczeniem, sennością, etc., określa bieżący stan jednostki w zakresie funkcjonowania psychofizycznego. Stan zwiększonego obciążenia jednostki manifestuje się m.in., trudnościami w koncentracji uwagi, zmniejszoną czujnością, zwiększeniem liczby popełnianych błędów.

Celem badania była ocena związku między aktywnością neuronalną mózgu a subiektywną oceną stanu funkcjonalnego w odniesieniu do poziomu pobudzenia oraz stanów zmęczenia i senności.

Osoby badane (N=23; średnia wieku: 27,9) brały udział w serii pomiarów aktywności neuronalnej mózgu przy użyciu fMRI (1,5 T), w pięciu punktach czasowych (06.00; 10.00; 14.00; 18.00; 22.00). W eksperymencie wykorzystano dwa rodzaje zadań uwagowych – sakad i antysakad, nakierowanych na odruchowe i wolicjonalne reakcje osób badanych. Pomiędzy pomiarami fMRI badani wykonywali szereg zadań w symulatorze jazdy (4 sesje po 2,5 godz.) – kontrolowano rodzaj obciążenia i czas wykonywanych zadań. Przed każdą sesją fMRI osoby badane dokonywały subiektywnej oceny stanu funkcjonalnego w oparciu o Karolińską Skalę Senności (Åkerstedt, Gillberg, 1990), określającą poziom czujności, oraz Przymiotnikową Skalę Aktywacji Thayera (Thayer, 1989), odnoszącą się do subiektywnego odczucia stanów: energii, zmęczenia, napięcia i spokoju.

Analiza wyników pozwoliła stwierdzić stałą zależność pomiędzy subiektywną oceną stanu funkcjonalnego a aktywnością neuronalną – poziom pobudzenia mózgu pozytywnie korelował z subiektywnym poczuciem energii i napięcia i negatywnie z poczuciem zmęczenia i senności (p<0.05). W przypadku zadania sakadowego stwierdzono m.in. istotną korelację między poczuciem energii a aktywnością niektórych struktur w lewej półkuli – przedniego pola wzrokowego (r=0.33), górnej części płata ciemieniowego (r=0.20) oraz środkowej okolicy płata potylicznego (r=0.19). Silniejsze i bilateralne zależności zaobserwowano w odniesieniu do zadania antysakadowego, w którym uaktywniła się większa liczba struktur mózgowych – stwierdzono np. pozytywną korelację między aktywacją obszaru lewej i prawej grzbietowo-bocznej kory przedczołowej (DLPFC, dorso-lateral prefrontal cortex) a poczuciem energii (odpowiednio: r=0.32, r=0.24) oraz negatywną korelację między lewym i prawym DLPFC a poczuciem zmęczenia (odpowiednio: r= -0.34, r= -0.27).

Wyniki wskazują na wyraźne zależności między subiektywną oceną stanu funkcjonalnego a obiektywnymi wskaźnikami poziomu aktywacji neuronalnej mózgu. Związki te zaznaczają się głównie w odniesieniu do zadań złożonych, w których istotną komponentą są reakcje dowolne.