Iwona Grabarek

 Wydział Transportu, Politechnika Warszawska

 Problem współdziałania człowieka z maszyną szczególnego znaczenia nabiera w transporcie pasażerskim, gdzie skutki błędu człowieka decydują o bezpieczeństwie wielu ludzi. Badania wykazują, że w transporcie kolejowym przyczyną 75-80% wypadków jest człowiek. Warunkiem zwiększenia bezpieczeństwa jazdy jest przede wszystkim dostosowanie pojazdu i warunków pracy do człowieka. Działania takie prowadzą między innymi do zapewnienia jego optymalnej sprawności psychofizycznej. Modelowanie i symulacja wybranych działań człowieka, jako elementu układu człowiek-maszyna-otoczenie, a także warunków i specyfiki jego pracy, daje możliwość przewidywania zachowania operatora, zarówno w normalnych, jak i w ekstremalnych warunkach pracy. Uzyskane dane są wykorzystywane w projektowaniu środków i systemów transportowych. Jednakże człowiek, ze względu na swoją złożoność, stwarza najwięcej trudności w modelowaniu. Tam, gdzie metody oparte o prawa ilościowe zawodzą, szczególnie przy opisie złożonych systemów wielowymiarowych, hierarchicznych, z wewnętrznymi sprzężeniami zwrotnymi, często jedynymi metodami możliwymi do zastosowania są metody heurystyczne, które bazują na intuicji, wiedzy ekspertów i opisie słownym. W referacie przedstawiono wyniki modelowania i symulacji sprawności operatora w dwóch aspektach. W pierwszym przypadku, badanym parametrem był całkowity czas reakcji maszynisty, analizowany z punktu widzenia warunków pracy i poziomu ergonomicznego kabiny. Jako metodę modelowania przyjęto modelowanie rozmyte, bazujące na zbiorach rozmytych. Działania człowieka–operatora opisano przy pomocy modelu lingwistycznego. W drugim przypadku zbudowano model probabilistyczny, opisujący związki przyczynowo - skutkowe między miarami parametrów fizjologicznych, liczbą popełnionych błędów a obciążeniem psychicznym. W budowie modelu wykorzystano strukturę łańcucha Markowa. Model ten bazował na wynikach badań eksperymentalnych, mających na celu określenie zależności między stopniem obciążenia psychicznego operatora, generowanego podczas wykonywania pracy, a pomierzonymi w tym czasie parametrami fizjologicznymi i liczbą popełnianych błędów. Wykazano, że modelowanie heurystyczne i symulacja komputerowa stanowią efektywne narzędzie badawcze do określenia jakościowych i ilościowych powiązań w układzie operator–pojazd–otoczenie.